Op vrijdag 20 september 2019 stelde Atelier X uit Tienen de publicatie 'Bronwater voor een versteende stad' voor. Het was het voorlopige einde van het project 'Bringing Earth to a Sinking Island – Springwater for a Fossilized City'. Het boekje vertelt het relaas van een wonderlijke expeditie, van suikerstad Tienen naar La Serenissima Venetië –- en weer terug. Ik had de eer en het genoegen de pen te mogen vasthouden.
In 2018 bracht Atelier X een stukje van de stad Tienen naar Venetië. Dat gebeurde in de vorm van een maquette die werd gebakken uit de kleigrond van de 52 bouwblokken van het stadscentrum. Aanleiding was dé Europese tweejaarlijkse hoogmis van de architectuur, de Biënnale di Architettura di Venezia.
Venetië wordt in veel verhalen als inspiratiebron aangehaald. Denk maar aan het intrigerende boek ‘Onzichtbare steden’ van Italo Calvino waarin de Venetiaanse wereldreiziger Marco Polo aan de dertiende-eeuwse, Mongoolse keizer Kublai Khan verslag doet van zijn reizen door diens rijk. Langzaamaan beseft de keizer echter dat hem fictieve plaatsen worden beschreven, die alle verwijzen naar Marco Polo’s eigen stad Venetië. De ‘werkelijke’ ervaringen van de ontdekkingsreiziger en de interpretatie van de keizer worden verweven in een bloemrijke beschrijving van onzichtbare droomsteden.Wat de onzichtbare steden in het boek zo mooi laten zien, is dat een stad gedroomd kan worden in zoveel verschillende verhalen. Door telkens weer te zoeken naar de gepaste woorden en zinnen om de stad te beschrijven, door te zoeken naar gedeelde ervaringen, door elkaar nu eens verkeerd te begrijpen en dan weer samen kippenvel te krijgen rond een gemeenschappelijk idee kan het collectieve verhaal van de stad stap voor stap geschreven worden.
Het idee om de aarde van de stad Tienen naar het zinkende eiland Venetië te brengen was dan ook een symbolische actie vol vertrouwen in de kwaliteiten van de kleine stad met zijn vruchtbare grond en een rijk verleden. Tegelijk was het een nederige handeling, als ware het een pelgrimstocht, op zoek naar inspiratie uit de ooit mythische waterstad voor de uitdagingen van vandaag.
In 2019 wordt het verhaal verder geschreven in Tienen tijdens het Festival van de architectuur dat dit jaar het credo ‘Verbind de stad!’uitdraagt. In de stad van morgen moeten we noodgedwongen niet alleen dichter bij elkaar wonen, maar zullen we ook steeds creatiever met minder ruimte om moeten gaan door meer te delen en te verbinden. Het besef groeit dat we zorgzaam moeten omgaan met primaire grondstoffen als water en energie. Hetzelfde geldt meer dan ooit voor ruimte. De vraag naar verbindende architectuur en ruimtelijke ordening met sociaal diverse en betaalbare stadscentra zal zich steeds nadrukkelijker stellen. Onze steden staan voor complexe uitdagingen waarvoor bondgenootschappen nodig zijn tussen beleidsmakers, ontwerpers, organisaties als huisvestingsmaatschappijen, sociale organisaties en schooldirecties, bedrijven en ontwikkelaars. Architectuur speelt daarbij vandaag een cruciale rol: ze heeft niet alleen de kracht om gebouwen en functies te verbinden, maar ook om mensen dichter bij elkaar te brengen.
En laat dit nu net de inzet zijn van het project van Atelier X, dat op zoek is naar wat dat voor de stad Tienen kan betekenen. Atelier X voert naar eigen zeggen met het project een pleidooi voor een zogenaamde socio-ecologische stad, een stad waar de nadruk verschuift van individualiteit en massaconsumptie in een economisch model waarvan we de grenzen al hebben bereikt naar een volhoudbare gedeelde stadssamenleving. Op wat dat concreet kan betekenen en hoe het symbolische water uit Venetïe de grond in Tienen kan bevruchten en de stad als geheel kan herbronnen ga ik in detail in in de publicatie.
Ik pitch alvast dit toekomstvisioen: als Atelier X nu eens kon uitgroeien tot een task force of collectief van burgers én beleidsmakers, dan zou er daadwerkelijk een gezamenlijk stadsverhaal kunnen geschreven worden. Met een combinatie van grotere investeringen door de beleidsmakers – bijvoorbeeld door het aanbrengen van waterpleinen, stadslandbouw en groene vingers –- maar ook met ingrepen die weinig geld moeten kosten en waar burgers ook zelf het initiatief kunnen nemen, al dan niet ondersteund door het stadsbestuur.
Ik ben wel benieuwd naar artistieke projecten zoals het intrigerende idee van ‘gefermenteerde’ gebouwen dat ik opving. Naar hoe tijdelijk gebruik van zwerfruimte mensen bij elkaar kan brengen. Of naar initiatieven van eigenaars die binnengebieden van bouwblokken kunnen openen met een gat in de muur hier en een poortje daar. Naar het vergroenen van straten, pleinen en daken. En naar gedeeld gebruik van lang verwaarloosde of braakliggende veldjes.
Dat alles kan een wereld van verschil vormen voor de sociale en de klimaatrobuuste stad van morgen.
Meer info: www.atelierx.be
Wouters, E., Springwater for a Fossilized City / Bronwater voor een versteende stad, Atelier X, Tienen, 2019.