A+ nam mijn opiniestuk over het op de klippen lopen van de architectuurwedstrijd voor het nieuwe MUHKA in Antwerpen op in: A+285 Museums (september-oktober 2020).
Het voortijdig afbreken van de architectuurwedstrijd voor het MUHKA deed dit voorjaar de emoties hoog oplaaien. Nu het stof wat is gaan liggen en woord en wederwoord hun beslag hebben gekregen, kunnen we op zoek naar de lessen die we uit dit traject kunnen trekken.
Eerdere artikels legden de focus onder meer op strubbelingen bij de gunningscommissie, op het vermeende weggesmeten geld, op de samenstelling van ontwerpteams en op de hobbelige ontstaansgeschiedenis van het huidige MUHKA. Veeleer dan oorzaken zijn het symptomen van hoe een architectuuropdracht voor een prestigieus cultureel gebouw van de Vlaamse overheid nog maar eens op de klippen loopt. Elders bewijst de Open Oproep wel degelijk zijn diensten. Waar loopt het dan mis, net bij die projecten waar de ambities zo hooggespannen zijn?
Wanneer de opdrachtgever tot de vaststelling komt dat sinds de start van de Open Oproep in kwestie het ambitieniveau van de studieopdracht is geëvolueerd, is het alvast duidelijk dat het ontbrak aan een gedragen projectdefinitie, nochtans een speerpunt van de procedure. In een reactie op het artikel in Knack dat de hele mediaheisa in gang zette, verwijst Leo Van Broeck terecht naar de nieuwe inzichten die ontwerpend onderzoek kan opleveren. Niet elk traject is daarbij rechtlijnig. Dat is het geval – tot spijt van wie het benijdt – bij vele complexe en creatieve processen.
Maar er is meer. Zo roept de samenstelling van de gunningscommissie vragen op. Bij zo’n eenmalig project verwacht je naast projectspecifieke en architecturale kennis bijkomende ervaringsdeskundigheid zoals van een extern museumdirecteur van een gelijkaardige instelling, een kunstenaar en curator. Of die expertise bij de opmaak van de projectdefinitie voldoende werd betrokken is niet duidelijk. Een goede ontwerpopgave moet bovendien gedragen zijn en afgestemd op lokale en bovenlokale expertise en beleidsvisies. Bij gebrek aan een helder kwaliteitskader, staat de deur – ondanks het strakke format van een gunningsoverleg bij een Open Oproep – wijd open voor discussies, die moeilijk te regisseren zijn. Een teken aan de wand is dat de ontwerpvoorstellen opvallend weinig ingaan op de betekenis van het museum voor de gebruikers, voor de collectie, de stad en de regio. De ontwerpteams worstelen met de inpassing van het programma op de toegewezen site. Werd de programmatorische, ruimtelijke en budgettaire haalbaarheid op de gekozen locatie voorafgaand aan de wedstrijd voldoende afgetoetst? Een en ander maakt het moeilijk een ontwerpteam aan te duiden als winnaar. Het is jammer dat het ontwerpteam rond Marie-José Van Hee geen ontwerpvoorstel kon indienen. We zullen nooit weten of dit team misschien wel een bevredigend antwoord had kunnen bieden aan de gunningscommissie.
Al is er ook de eeuwige discussie over beschikbare budgetten in relatie met de torenhoge ambitie van dergelijke opdrachten. Ambitieuze overheidsarchitectuur in Vlaanderen wordt zelden gehonoreerd met een correcte budgettaire onderbouw. De meeste projecten starten met een zogenaamde scherpe raming om dan - eens de werken zijn begonnen - stevig financieel te ontsporen. Waarna dan weer de de populistische kritiek zijn gang kan gaan. Een vicieuze cirkel die we zouden moeten kunnen doorbreken. Het blijft koffiedik kijken wat precies de rol is die het nieuwe routeplan voor het museum heeft gespeeld. De bouwmeester wilde oorspronkelijk nog een poging ondernemen om de ontwerpers een bijkomende kans te bieden. De politieke beslissing om de stekker uit het project te halen doet vermoeden dat de wijziging van visie vermoedelijk niet enkel in de visie op architectuur gelegen is. Ondanks alle punten van kritiek, is het dan al te gemakkelijk om de architectuurwedstrijd als schaamlapje te gebruiken.
De hoge complexiteitsgraad en het belang van een dergelijk museaal stadproject kan het wel degelijk rechtvaardigen om bij voortschrijdend inzicht het proces af te breken en terug opnieuw met het huiswerk te beginnen: de opmaak van een geactualiseerde projectdefinitie die samenstroomt met de beleidsvisies, het voorzien van een op de ambities afgestemd budget, de selectie van voldoende diverse lokale en internationale ontwerpteams en de samenstelling van een deskundige gunningscommissie. Daar ligt alvast een uitdagende taak voor de nieuwe bouwmeester en zijn team.